Overzicht onderzoeken
Deze pagina bevat een overzicht van onderzoeken naar participatie en lokaal eigendom in de energietransitie.
Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (NPRES)
juli 2024
Voorkeuren van inwoners voor het realiseren van meer schone energie
In 2022 liet NP RES een nulmeting uitvoeren om inzicht te krijgen in de voorkeuren van inwoners voor het realiseren van meer schone energie. Dit is gedaan met een Participatieve Waarde Evaluatie (PWE). Inmiddels zijn er allerlei nieuwe ontwikkelingen geweest en is NP RES benieuwd of de voorkeuren van inwoners van Nederland zijn veranderd. Om deze reden is het onderzoek herhaald, in de vorm van een ‘1-meting’. Naast de herhaling is ervoor gekozen in te spelen op de actualiteit en extra vragen mee te nemen over een belangrijk knelpunt rondom het duurzaam opwekken van elektriciteit: netcongestie. Tussen 17 mei en 5 juni 2024 deden 2.791 Nederlanders mee aan het onderzoek. De resultaten van de raadpleging zijn representatief op de kenmerken leeftijd, geslacht en opleidingsniveau.
december 2023
NP RES Hoofdstuk Draagvlak in Foto RES
Conclusies van het PBL in de Monitor RES 1.0 en de duiding en aanvullingen van NP RES.
doorlopend
NP RES Leren met de RES
Ben je op zoek naar kennisontwikkeling anders dan participatie? Op leren met de RES vind je een overzicht van de netwerken en communities die zich bezig houden met de energietransitie. Ook vind je hier publicaties en essays rondom de energietransitie.
NP RES Data en Monitoring
Ben je op zoek naar data en monitors anders dan van participatie? Op Data en Monitoring vind je een overzicht van alle beschikbare data, kaarten en monitors.
TNO Kennisprogramma
Januari 2025
Afschakelende zonnepanelen en energierechtvaardigheid
Het aantal huishoudens in Nederland met zonnepanelen is de laatste jaren fors gegroeid. Op zonnige dagen wordt er nu zo veel elektriciteit teruggeleverd, dat het elektriciteitsnet het niet overal meer aan kan en er overspanning optreedt. Steeds vaker schakelen omvormers van zonnepanelen af om het net en de aangesloten apparaten te beschermen. Het betreffende huishouden kan op zo’n moment niet terugleveren, maar ook geen zelf-opgewekte stroom gebruiken. Sommige huishoudens hebben hier vaker mee te maken dan anderen. Dit zorgt voor ongelijke situaties. Wat zijn de mogelijkheden om het afschakelen van zonnepanelen te verminderen en te zorgen voor een rechtvaardige verdelin
december 2024
Periodiek overzicht inwonerparticipatie energietransitie in de fysieke leefomgeving
Het Periodiek Overzicht Inwonerparticipatie geeft inzicht in wat er volgens gemeenten gebeurt op het gebied van inwonerparticipatie tijdens de verschillende fasen van de ontwikkeling van zon- of windparken. Vaak wordt inwonerparticipatie integraal opgepakt, bijvoorbeeld in combinatie met de warmtetransitie. Ook is er een ontwikkeling richting meer lokaal eigendom bij zon- en windparken. Arbeidscapaciteit blijft een knelpunt. Daarnaast is er meer vraag naar kennisondersteuning, bijvoorbeeld in de vorm van een online handreiking.
november 2024
De energiearmoedekloof in Nederland
In Nederland waren er in 2023 naar schatting 396.000 energiearme huishoudens. Vallen ze net onder de grens van energiearmoede of komen ze duizenden euros per jaar tekort? Oftewel hoe groot is de energiearmoedekloof van deze huishoudens? In dit onderzoek is ook gekeken welk effect verschillende soorten beleidsmaatregelen hebben op de energiearmoedekloof.
oktober 2024
Participatie in de praktijk
Zonneparken en windparken kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de verduurzaming van de energieopwek. Ze hebben echter effecten op de leefomgeving. Via inwonerparticipatie wordt getracht om omwonenden te betrekken in deze veranderingen. In dit kwalitatieve onderzoek is bij acht verschillende projecten gekeken naar inwonerparticipatie in de praktijk en hoe inwoners dit ervaren. Welke kenmerken van inwonerparticipatie zorgen voor een positieve beleving van het participatieproces? En waar is ruimte voor verbetering?
juli 2024
Toekomstmogelijkheden van energiehulporganisaties en medewerkers
Wat zijn de kansen en belemmeringen voor energiehulporganisaties en hun medewerkers, nu eind 2025 de subsidies van het rijk aan gemeente aflopen? Deze tussenrapportage geeft inzicht in de toekomstmogelijkheden van energiehulporganisaties en hun medewerkers. Er is gekeken wat voor organisatiemodellen er bestaan en wat voor werkzame elementen en uitdagingen de verschillende (typen) organisaties hebben. Daarnaast is er aandacht besteed aan de rollen die er binnen de organisaties zijn en de in-, doorstroom- en ontwikkelingsmogelijkheden van medewerkers. Niet zelden zijn deze organisaties lokaal of regionaal en wordt er samengewerkt met energiecoöperaties.
juni 2024
De bereidheid van consumenten om flexibiliteit te leveren in het energiesysteem in de gebouwde omgeving
Het voorkomen en verhelpen van netcongestie is een grote uitdaging voor regionale (en landelijke) netbeheerders. Flexibiliteit in het energiesysteem is één van de belangrijke pijlers om dit probleem het hoofd te bieden. Consumenten zijn van groot belang om de benodigde flexibiliteit in het energiesysteem te krijgen. Welke waarden, behoeften en wensen zijn voor consumenten belangrijk in hun bereidheid flex te leveren? Op welke manieren (warmtepomp, elektrisch vervoer, zonnepanelen, thuis-/buurtbatterij) en onder welke randvoorwaarden willen zij dat doen? En helpen beloningen?
Draagvlak voor klimaatbeleid - acceptatieprincipes
Het bereiken van nationale klimaatdoelen vraagt om ambitieus klimaat- en energiebeleid. De implementatie van dit klimaatbeleid kan veranderingen vragen in het gedrag van burgers en bedrijven, wat soms gepaard gaat met bijvoorbeeld verhoogde financiële kosten. De acceptatie van beleid is van belang voor een effectieve en snelle implementatie en uitvoering van dat beleid. Hoe kan beleid zo worden vormgegeven dat het kan rekenen op (actieve) steun van zowel burgers als bedrijven?
De Warm(t)e Kermis
De gebouwde omgeving in Nederland moet verduurzamen en van het aardgas af. Voor het betrekken van bewoners zijn verschillende participatietools beschikbaar. Die gaan echter vaak voorbij aan de vraag in hoeverre en op welke wijze bewoners zelf graag betrokken willen worden. De Warm(t)e Kermis helpt om deze participatiebehoefte in kaart te brengen.
mei 2024
Kwalitatieve monitor energiearmoede
Uit de kwalitatieve monitor energiearmoede blijkt dat de energiecrisis diepe sporen heeft nagelaten bij bewoners. Ondanks dat het hoogtepunt van de energiecrisis voorbij is lijkt het erop dat energiearme huishoudens nog steeds (te) weinig energie gebruiken. Lage energierekeningen vanwege een laag verbruik en zorgen over betaalbaarheid komen veel vaker naar voren in de gesprekken dan vorig jaar. De crisis lijkt een financieel trauma achter te hebben gelaten bij bewoners, waardoor ze bang blijven om energie te gebruiken.
maart 2024
De bereidheid van bewoners om mee te betalen aan een warmtenet
In buurten waar een warmtenet wordt gepland, kan een beroep worden gedaan op bewoners om financieel bij te dragen aan de warmtenet-aansluiting naar de woning. Dit onderzoek analyseert de invloed van sociale factoren, demografische factoren, woninggerelateerde factoren en financiële factoren op de bereidheid van eigenaarbewoners om mee te betalen aan een warmtenetaansluiting.
Polderklimaat in uitvoering
Het gebruik van brede maatschappelijke akkoorden en convenanten is aantrekkelijk voor besluitvorming in grote en complexe vraagstukken zoals de energietransitie. Het Klimaatakkoord laat zien dat dergelijk breed overleg met stakeholders een manier is om afspraken te maken over te behalen doelen. Maar hoe worden die akkoorden uitgevoerd nadat ze zijn gesloten?
februari 2024
De energietransitie en vervoersarmoede
In de energietransitie wordt van huishoudens verwacht dat ze hun energieconsumptie reduceren en verduurzamen, ook als het gaat om vervoer. Dit wordt gestimuleerd door maatregelen zoals milieuzones en hogere brandstofprijzen. De uitgangspositie van huishoudens onderling verschilt echter en dat heeft effect op de mate waarin zij keuze hebben voor duurzamere alternatieven. Verschillen in bijvoorbeeld inkomen, woningkenmerken, locatie en reisbestemmingen, zorgen ervoor dat sommige huishoudens makkelijker kunnen deelnemen aan de energietransitie dan andere. Als huishoudens niet mee kunnen doen verhoogt dit hun risico op vervoersarmoede.
juni 2023
Energy citizenship: 6 verschillende soorten deelnemers aan de energietransitie
De energietransitie vraagt om een collectieve verandering, waarin zowel individuen als entiteiten een rol spelen: energy citizens. Deze energy citizens verschillen in de manier waarop ze betrokken zijn bij de energietransitie. In dit onderzoek zijn voor zes verschillende energy citizens de drijfveren en barrières in kaart gebracht voor hun deelname aan de energietransitie. Daaruit blijkt dat het belangrijk is om rekening te houden met de heterogeniteit en asymmetrie in barrières en drijfveren tussen energy citizens.
TNO kennisprogramma inwonerparticipatie
TNO voert in opdracht van het ministerie van EZK het 'Kennisprogramma Burgerparticipatie Energietransitie in de Fysieke Leefomgeving' uit om een systematisch overzicht te creëren van wat er gebeurt in de praktijk en om inzicht te krijgen in de effecten van burgerparticipatie op het beleid en op de beleving van burgers.
april 2022
TNO Beleving windenergie op land
In dit kwantitatieve en kwalitatieve onderzoek is gekeken welke factoren bepalen hoe omwonenden (de ontwikkeling van) een windpark in hun directe leefomgeving beleven.
HIER
maart 2024
Lokale Energie Monitor 2023
De Lokale Energie Monitor is de jaarlijkse voortgangsrapportage van, voor en over energiecoöperaties en -collectieven in Nederland.
februari 2023
Lokale Energie Monitor 2022
De Lokale Energie Monitor is de jaarlijkse voortgangsrapportage van, voor en over energiecoöperaties en -collectieven in Nederland.
Van groene koplopers naar de middengroepen
We moeten "de middengroepen" meekrijgen in de energietransitie, hoor je vaak. Maar wie zijn dat dan? En hoe kunnen we hen bewegen om samen aan de slag te gaan in de lokale energietransitie? In opdracht van RVO en in samenwerking met Motivaction en Creature Amsterdam, deed HIER onderzoek naar wie de middengroepen kunnen zijn, en wat hen zou bewegen om (samen) te verduurzamen.
Kennisknooppunt Participatie
april 2024
Impact met participatie-onderzoek door de Interdepartementale Werkgroep
In februari 2023 vond de eerste Participatie-Onderzoek-Praktijk-bijeenkomst (‘POP1’) plaats. Tijdens deze bijeenkomst, en vooruitlopend op de actualisering van de kennisagenda, werd aangekondigd dat er vier onderzoeksvouchers ter beschikking zouden worden gesteld. Het doel van de vouchers is om (praktijk)onderzoek naar participatieonderwerpen niet alleen te agenderen maar ook te laten uitvoeren. De Interdepartementale Werkgroep IDWP organiseerde op 2 april 2024 een inspiratiesessie over de eerste resultaten van deze vier onderzoeken.
januari 2024
Kennisagenda Participatie 2024
De kennisagenda is ontwikkeld door het Kennisknooppunt Participatie door met verschillende onderzoeks- en kennisinstellingen in gesprek te gaan over de actuele ontwikkelingen in het vakgebied participatie.
NWO-MARET
Praktische inzichten uit onderzoeksprogramma NWO-MARET
Het onderzoeksprogramma NWO-MARET (2019-2025) levert praktische kennis en handelingsperspectief op voor professionals die zich bezighouden met regionale energietransitie en de lokale warmtetransitie. Thema's die hierin aan bod komen zijn o.a. draagvlak onder burgers, het bevorderen van actieve participatie, lokaal eigendom en eigenaarschap, ruimtelijke vraagstukken en het combineren van opgaven.
JustETrans
augustus 2024
Temporalities of energy justice: Changing justice conceptions in Dutch energy policy between 1974 and 2022
The concept of energy justice is increasingly adopted by policymakers and scholars. We argue that, although the use of the concept is new, normative interpretations of what is just have been part and parcel of energy policy as dynamic conceptions, changing to reflect the socio-cultural and socio-technical transitions of their time. To show this dynamic nature of justice conceptions, we analysed 13 key policy documents outlining the course of energy policy in the Netherlands in the period 1974 to 2022.
Overig
november 2024
Publieksmonitor Klimaat en Energie
Periodiek publieksonderzoek over hoe Nederlanders denken over de thema’s energie en klimaat. Uit het onderzoek blijkt onder meer dat een kleine meerderheid positief staat tegenover het nemen van maatregelen door de overheid om klimaatverandering tegen te gaan. Daarbij wordt het principe ‘de vervuiler betaalt’ als meest rechtvaardig gezien. Ongeveer 4 op de 10 Nederlanders is (zeer) gemotiveerd om klimaatvriendelijke keuzes te maken. Het belonen van klimaatvriendelijk gedrag kan op meer steun (52%) rekenen dan vorig jaar (47%). Het ministerie van Klimaat en Groene Groei gaf opdracht voor de publieksmonitor. Onderzoeksbureau Motivaction voerde het onderzoek uit.
september 2024
Inkomenseffecten van woningisolatie naar de isolatiestandaard
In doorsnee wegen de baten van het isoleren van een oudere woning voor bewoners net op tegen de kosten ervan. De inkomenseffecten verschillen echter sterk tussen huurders van corporatiewoningen, particuliere huurders en bewoners van koopwoningen. Ook binnen inkomensgroepen zijn de verschillen vrij groot door de grote variatie in kenmerken van woningen, zoals energetische kwaliteit, tussen huishoudens met een vergelijkbaar inkomen. Dat blijkt uit gezamenlijk onderzoek van TNO en het Centraal Planbureau.
augustus 2024
Hoe legitiem vinden burgers beleidskeuzes in de warmtetransitie?
In het Klimaatakkoord is afgesproken dat woningen in 2050 duurzaam verwarmd worden. Woningen worden beter geïsoleerd en duurzaam verwarmd. Gemeenten hebben bij deze zogenoemde warmtetransitie een belangrijke rol. Zij coördineren de wijkplannen. Voor burgers brengt de overstap naar aardgasvrij verwarmen investeringskosten en onzekerheid met zich mee. Als burgers het beleid als legitiem ervaren, aanvaarden ze het in het algemeen belang. Het is dus belangrijk dat beleid aansluit op de normen en waarden van burgers. Daarom hebben we onderzocht hoe burgers aankijken tegen de legitimiteit van aardgasvrijbeleid.
juli 2024
Essaybundel Burgerparticipatie op nationaal niveau
Hoe kunnen nationale vormen van participatie de representatieve democratie versterken? De strategische verkenning brengt de huidige stand van het denken rondom participatie in nationale besluitvormingsprocessen in kaart en reikt vragen, dilemma’s en mogelijke handelingsperspectieven aan voor het Rijk. Ze concludeert dat de belofte van burgerparticipatie anno 2024 onverminderd groot is. Toch zijn de vraagstukken in een halve eeuw weinig veranderd. Wat is nodig voor betekenisvolle participatie in nationale besluitvorming in de toekomst? En wat is de verwachting van burger, ambtenarij en politiek daarbij? Wat is de positie van het Rijk, of zou die moeten zijn? In 4 essays reflecteren experts uit wetenschap en praktijk op deze vragen.
maart 2024
Een rechtvaardige en effectieve overgang naar windenergie: Zes inzichten uit Denemarken en Nederland
De energietransitie biedt een unieke kans om naar een eerlijk en participatief energiesysteem te gaan. Wientjes en Lina Le Pelley delen hun inzichten uit het EU Horizon-project JustWind4All en benadrukken zes "lessen" voor participatieve, inclusieve en rechtvaardige ontwikkeling van windenergie, gebaseerd op de casestudies van Denemarken en Nederland.
Inwonerraad Energie maakt energietransitie democratischer
Een Inwonerraad Energie adviseerde het Expertteam Energiesysteem 2050 over ons toekomstig energiesysteem. De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) onderzocht de ervaringen van deelnemers en vergeleek hun opvattingen met die van niet-deelnemers.
Windfondsen en maatschappelijk draagvlak: Lessons Learned van vijf windparken in Midden-Limburg
In Midden-Limburg, in de buurt van Roermond, staan vijf windparken die elk jaar een deel van hun financiële opbrengst in fondsen storten voor de omgeving van het park. RVO zocht contact met deze vijf windparken om samen Lessons Learned op te tekenen en hun ervaringen breed te delen. Met name windparken in Nederland die zich nog in de startfase bevinden kunnen daar hun voordeel mee doen.
Overzicht monitors en onderzoeken participatie 2023
Dit is een overzicht van de verschillende monitors en onderzoeken die in 2023 worden uitgevoerd. Ze vormen samen het totaalplaatje vormen van de stand van zaken op participatiegebied in de energietransitie. Elk onderzoek vervult daarin zijn eigen specifieke rol.
december 2022
Relatie tussen participatie en vertrouwen in openbaar bestuur
Dit onderzoek, uitgevoerd door de Open Universiteit in opdracht van de provincie Zuid-Holland en in samenwerking met het Kennisknooppunt Participatie, onderzoekt de vermeende relatie tussen participatie en politiek vertrouwen. Het onderzoek richtte zich specifiek op decentrale overheden.
Ander onderzoek bij kennisinstellingen
Bij verschillende kennisinstellingen vindt onderzoek plaats naar participatie in de energietransitie. Dit is een overzicht van de lopende onderzoeken waar NP RES van weet.