Als eerste provincie betrekt Gelderland inwoners bij het klimaatbeleid door het organiseren van een burgerberaad. Aycha Kleingeld, adviseur bij de provincie, deelt de ervaringen tot nu toe. ‘Ook wij als bestuurslaag hebben de inwoners hard nodig bij de aanpak van het klimaatprobleem.’
Bij een burgerberaad is de provincie misschien niet direct het eerste schaalniveau waar je aan denkt. Is het niet logischer dat bijvoorbeeld een wijk, buurt of gemeente zo’n beraad organiseert? Die staan toch directer in contact met de inwoners? ‘Dat is waar’, beaamt Aycha Kleingeld, adviseur Gelders Klimaatplan bij de provincie. ‘Voor ons is dit ook nieuw en spannend. Maar om klimaatverandering tegen te gaan, moeten we onze energie op een andere manier gaan opwekken, we moeten anders gaan wonen, reizen en consumeren. In het Gelders Klimaatplan staat hoe we dat de komende jaren willen bereiken. Die transitie zal iedereen raken. Als provincie beseffen wij dat ook wij als bestuurslaag, net als het Rijk en gemeenten, onze inwoners hard nodig hebben. We kunnen onze doelstellingen alleen bereiken als we de Gelderse inwoners meekrijgen. We moeten er samen met hen over nadenken en aan werken.’
Inwoners betrekken bij herijking klimaatplan
Dat besef kreeg concreet handen en voeten toen de Gelderse Staten in maart 2021 een motie aannamen, waarin Gedeputeerde Staten werd verzocht een representatief Gelders burgerpanel in te zetten bij de herijking van het Gelders Klimaatplan. Op de manier waarop dat in een succesvolle pilot in RES-regio Food Valley eerder was gebeurd. De provincie heeft toen eerst een trainee gevraagd om te onderzoeken hoe je zoiets aanpakt en hoe anderen dat doen, vertelt Aycha. ‘Voortbouwend daarop hebben we een plan van aanpak gemaakt. Daarbij hebben we ook veel gehad aan het rapport van de toenmalige commissie-Brenninkmeijer over het betrekken van inwoners bij klimaatbeleid. Daar staan veel handige tips in. We besloten dat de herijking van ons klimaatplan in 2023 een mooi moment zou zijn om onze inwoners te betrekken via een burgerberaad. We wilden ook wachten tot we weer fysiek bij elkaar konden komen, wat eerder vanwege corona niet kon.’
Hoge respons
In een notendop bestaat het Gelderse Burgerberaad uit twee delen. Enerzijds uit een online burgerpanel. Daarvoor zijn 30.000 inwoners uitgenodigd om aan te geven welke maatregelen uit het Gelders Klimaatplan wat hen betreft prioriteit hebben. En anderzijds uit een, uit het burgerpanel geselecteerd, burgerforum van zo’n 150 inwoners. Zij gaan in vier maanden tijd vier hele dagen bij elkaar zitten om een zwaarwegend advies aan het provinciebestuur te maken over kerndilemma’s die uit de prioritering van het burgerforum naar voren zijn gekomen.
Eind juni lag de uitnodigingsbrief voor het burgerberaad bij 30.000 willekeurig geselecteerde Gelderse huishoudens op de mat. Wat is er sindsdien gebeurd? ‘We kregen gelukkig een hoge respons op onze uitnodigingsbrief’, zegt Aycha. ‘Van alle geadresseerden reageerde 6,5%, wat, in vergelijking tot andere burgerberaden, een mooie score is.’ Wel bleek dat de groep mensen die wilde meedoen een beetje aan de eenzijdige kant was. Zo was een groot deel man en waren het relatief veel theoretisch geschoolden. Aycha: ‘Om meer vrouwen en praktisch geschoolde mensen te bereiken, hebben we een online panel ingekocht dat hierin is gespecialiseerd. Daar kwamen nog eens 658 deelnemers uit naar voren. Aangevuld met 762 deelnemers die we via onze eigen social media en andere communicatiekanalen bereikten, kwamen we uiteindelijk uit op ruim 3.300 deelnemers aan ons online onderzoek.’ Voor het onderzoek waren de 50 maatregelen uit het klimaatplan bij elkaar gebracht in 12 clusters, zoals windmolens op land, zonnepanelen op daken, voorkomen van voedselverspilling of het schoner maken van de landbouw. ‘We hebben de deelnemers gevraagd om via schuifjes aan te geven aan welke maatregelen de provincie volgens hen prioriteit moet geven’, legt Aycha uit. ‘We maakten hiervoor gebruik van de methode van de Participatieve Waarde Evaluatie (PWE). Daarbij zitten inwoners als het ware op de stoel van de bestuurders en krijgen zij op een laagdrempelige manier dilemma’s voorgelegd. Zij moeten daarover keuzes maken, rekening houdend met bepaalde randvoorwaarden. Zo moest er, binnen een bepaald budget, 55% CO2-reductie worden bereikt. Per maatregel moesten de deelnemers hun keuzes ook onderbouwen.’
Prioriteit voor zon op daken
De resultaten van het burgerpanel komen in een rapport, dat op het moment van het verschijnen van dit artikel nog niet klaar. Is er al iets te zeggen over de voorlopige resultaten? Aycha: ‘Op basis van de prioriteringen van de deelnemers kunnen we al wel zien dat zonnepanelen op daken als een van de beste oplossingen worden gezien om duurzame energie op te wekken. Daarnaast hechten inwoners veel belang aan het tegengaan van voedselverspilling en het helpen verminderen van het energieverbruik van bedrijven. Het verduurzamen van bestaande huizen wordt ook als belangrijk ervaren, evenals het beschermen en uitbreiden van bossen.’ Het is vooral interessant, vindt Aycha, dat veel inwoners ook met praktische ideeën kwamen, bijvoorbeeld voor meer lokale voedselproductie, het stimuleren van eigen moestuinen en het verbieden van all-you-can-eat-restaurants.
Burgerforum in voorbereiding
De provincie Gelderland laat zich bij het organiseren van het burgerberaad bijstaan door een aantal onafhankelijke bureaus, zegt Aycha. ‘Onderzoeksbureau Populytics heeft voor ons het online panel opgezet en uitgevoerd. Op basis van het rapport dat zij over de resultaten maken, gaan Moventem en Companen het burgerforum voorbereiden. Dat vindt dit najaar (2022) plaats.’ Is Aycha tevreden over hoe het tot nu toe verloopt? ‘Zeker’, zegt zij. ‘Het is heel inspirerend om te zien dat er zo’n goede opkomst was bij het online burgerpanel. Van de deelnemers daaraan wilden maar liefst 1.000 mensen ook meedoen aan het burgerforum. Uit die aanmeldingen is via een gestratificeerde steekproef een groep van 150 mensen gekozen die een goede afspiegeling vormen van de Gelderse samenleving. We kijken nu vol spanning uit naar de dagen dat zij bij elkaar gaan komen.’
Betalen vergoeding ingewikkeld
Als geleerde les wil Aycha nog wel meegeven dat het uitkeren van een vergoeding aan de deelnemers van het burgerforum juridisch en financieel ingewikkeld blijkt te zijn. ‘Wij wilden de deelnemers er graag wat voor betalen. Maar er bestaat geen wettelijke grondslag voor het uitkeren van een vergoeding voor deelname aan een burgerberaad. Omdat wij het goed wilden regelen, hebben we een instellingsbesluit laten maken op basis van de Provinciewet. Maar daarbij loop je tegen allerlei praktische moeilijkheden aan. Als je de vergoeding laat uitbetalen als loon, kan dat er bij sommige mensen voor zorgen dat ze toeslagen kwijtraken. Als je het als vrijwilligersvergoeding uitbetaalt, overschrijd je al snel het daarvoor maximaal toegestane bedrag van 180 euro per maand. Om een lang verhaal kort te maken, zijn we nu uitgekomen op een bedrag van 127 euro per dag. Dat konden we verantwoorden, zonder dat het al te ingewikkeld werd met bijvoorbeeld belasting en reiskosten. Als we met elkaar participatie door inwoners willen bevorderen, zou het goed zijn als er landelijke wetgeving komt voor het vergoeden daarvan. Dat zou ons in ieder geval geholpen hebben.’
Meer informatie
Gelders Klimaatplan 2021-2030
Gelders Burgerberaad Klimaat
Contactpersoon
Aycha Kleingeld, adviseur Gelders Klimaatplan
a.kleingeld@gelderland.nl
Navigatie
Overzichtspagina Gelders Burgerberaad Klimaat en de reguliere democratie
Verhaal 1: "Landelijke wetgeving nodig voor vergoeden participatie"
Verhaal 2: "Mijn denken over burgerberaden is in positieve zin veranderd"
Verhaal 3: "Goed als een burgerberaad signalen afgeeft die wij hebben gemist"