‘Burgerberaad kan energietransitie democratischer maken’

In het najaar dacht een beraad van honderd gelote wereldburgers mee met de VN-klimaattop COP26. Wat op wereldniveau lukt, kan ook in de regio, betoogt Remco van der Stoep van de stichting G1000.nu, die betrokken is bij deze Global Assembly. ‘Burgerberaden kunnen heel waardevol zijn voor de RES.’   

Vorig jaar augustus kreeg G1000.nu, een stichting die burgerberaden in ons land organiseert en mogelijk maakt, de vraag of zij als ‘cluster facilitator’ wilden bijdragen aan de Global Assembly. Dat is een wereldwijd burgerberaad dat digitaal met elkaar in gesprek gaat over hoe we de klimaat- en ecologische crisis eerlijk en effectief kunnen aanpakken. ‘We moesten op negen willekeurig gekozen locaties in verschillende landen organisaties vinden die elk één van de in totaal honderd deelnemers aan de Global Assembly konden werven en begeleiden’, vertelt Remco. ‘Mijn collega Joke ter Stege en ik hebben daar zes weken lang onafgebroken aan gewerkt. Uiteindelijk is het gelukt om op alle locaties, onder andere met behulp van loting, een deelnemer te vinden.’

Creativiteit en vindingrijkheid

Het was een grote, maar ook zeer inspirerende uitdaging om in zo korte tijd honderd geschikte burgers te zoeken. Remco: ‘Het vergde veel creativiteit en vindingrijkheid om burgers te vinden op willekeurige plekken op de wereld, van miljoenensteden tot afgelegen regio’s. Het ging in eerste instantie om vijf of zes burgers per locatie. Daaruit werd er door loting dan één geselecteerd, waarbij werd gezorgd dat de honderd burgers samen een getrouwe afspiegeling waren van de wereldbevolking als geheel.’ 

Daarmee was het werk nog niet klaar. Het moest de geselecteerde deelnemers ook mogelijk worden gemaakt om mee te doen. ‘Ook daarvoor moesten we uitdagingen overwinnen’, vervolgt Remco. ‘De meeste deelnemers spraken geen Engels, natuurlijk. Bovendien konden lang niet alle deelnemers lezen en schrijven, en was het op sommige plaatsen moeilijk om aan een betrouwbare internetverbinding te komen. Dat was de kern van onze samenwerking met lokale organisaties: die hadden de taak om hun deelnemer bij te staan. Bijvoorbeeld door ze een plek te bieden met een goede verbinding, door materialen en dialogen te vertalen, en waar nodig door geschreven teksten om te zetten tot audiobestanden. Door de ervaring van de deelnemers centraal te stellen, zorgden we dat alle honderd burgers volwaardig konden deelnemen. Dat maakt het proces integer en geloofwaardig.’ 

Honderd wereldburgers

De op deze manier bij elkaar gebrachte wereldburgers werkten via Zoom samen aan een ‘People’s Declaration’ voor de COP26, die zij aan het begin van de klimaattop in Glasgow presenteerden. De ‘declaration’ bevat een aantal principes en aanbevelingen die volgens de Global Assembly leidend moeten zijn in de klimaatdiscussie. ‘Het was voor het eerst dat op een dergelijk wereldtoneel de stem van burgers zo duidelijk klonk’, zegt Remco. ‘De reacties, onder andere van VN-secretaris-generaal António Guterres, waren positief. Er is een beweging in gang gezet die ook na de klimaattop doorgaat, om wereldwijd burgers een stevige plek te geven in het klimaatdebat. Ik vind het mooi dat wij als pioniers zo hebben kunnen bijdragen aan een ontwikkeling die hopelijk een nieuwe dimensie gaat geven aan besluitvorming op wereldniveau.’

Neem de tijd

Wat de Global Assembly doet voor mondiale klimaatonderhandelingen, kunnen lokale en regionale burgerberaden doen voor besluitvorming rond de energietransitie, denkt Remco. Voor hij actief werd bij G1000, deed hij ervaring op met burgerberaden in het Verenigd Koninkrijk, waar hij tot 2020 woonde en werkte. Een burgerberaad kan de energietransitie democratischer maken, vindt Remco. Volgens hem is dat ook nodig: ‘Ook al is er met de RES gekozen voor een regionale aanpak van de energietransitie, toch voelen inwoners zich er soms door overvallen en ervaren zij het als iets dat hen van bovenaf wordt opgelegd. Als mensen dat eenmaal zo voelen, kost het veel tijd om dat te veranderen.’ Remco pleit er daarom voor in gemeenten waar weerstand tegen wind- of zonneparken bestaat, de tijd te nemen om, bijvoorbeeld via een burgerberaad, met inwoners om de tafel te gaan zitten. ‘Het lijkt soms vooraf alsof je daar tijd mee verliest, maar aan het einde van de rit levert het je tijd op en kun je er politieke moeilijkheden of juridische kosten mee voorkomen.’ 

Doe het niet voor de vorm

Hoe organiseer je nu als gemeente of regio een burgerberaad dat succesvol bijdraagt aan goede, duurzame oplossingen? ‘Het begint ermee dat je het niet alleen voor de vorm doet, of voor het draagvlak’, zegt Remco. ‘Dan val je direct door de mand. Een halfslachtig burgerberaad verslechtert juist vaak de situatie. Laat een onafhankelijke en deskundige organisatie het burgerberaad dan ook organiseren en begeleiden. Je intentie moet echt zijn om samen met inwoners op zoek te gaan naar de beste oplossingen om je doelstellingen voor 2030 en 2050 te halen.’ 

Stel een duidelijke en open vraag

Een tweede randvoorwaarde is dat je een duidelijke en open vraag stelt. Een vraag als ‘mogen er windmolens op deze locatie komen’ biedt weinig perspectief voor dialoog. Een goede vraag zou kunnen zijn: ‘hoe zorgen we dat onze gemeente energieneutraal is in 2050?’ Remco: ‘Als bij de beantwoording van die vraag alle opties open op tafel liggen, kan het best zijn, dat er tóch ruimte ontstaat voor windmolens, misschien niet op gevoelige locaties, maar wel ergens anders. Dan voelt het niet als iets wat de overheid inwoners door de strot duwt, maar als een gezamenlijk afgewogen en door de gemeenschap gedragen besluit.’ 

Maak afspraken over de opvolging

Daarnaast is van belang dat je van tevoren goed communiceert over de bandbreedte waarbinnen besluiten genomen kunnen worden. ‘Wees daar duidelijk over’, zegt Remco. ‘Zorg dat iedereen een reëel beeld heeft van wat er op tafel ligt, anders ben je het zorgvuldig opgebouwde vertrouwen snel kwijt.’ Maak ook van tevoren afspraken over wat je doet met de resultaten van het burgerberaad. ‘In de G1000-methode nemen niet alleen inwoners deel aan het burgerberaad, maar óók gemeenteraadsleden, ambtenaren en werkgevers. Daardoor voelen zij zich gecommitteerd en is de kans het grootst dat politiek en bestuur de uitkomsten van het burgerberaad overnemen en uitvoeren, soms ook samen met inwoners.’ 

Iedereen gelijke kans om mee te doen

Essentieel voor een succesvol burgerberaad is dat iedere inwoner een gelijke kans heeft om eraan mee te doen. ‘Daarom werken burgerberaden in de regel met loting’, legt Remco uit. ‘Het loten van burgers gaat idealiter in twee ronden. In de eerste ronde wordt een groot aantal inwoners willekeurig geselecteerd. Zij krijgen allemaal een uitnodiging om zich aan te melden. Uit degenen die zich aanmelden, selecteren we de uiteindelijke deelnemers via een gestratificeerde loting. Dat betekent dat we in die groep nog een keer loten met inachtneming van een aantal kenmerken, zoals bijvoorbeeld leeftijd en geslacht. Zo zorgen we voor een zo divers mogelijke groep deelnemers, precies zoals dat bij de Global Assembly gebeurde.’ 

Krachtig instrument

Bij het organiseren van een succesvol burgerberaad komt veel kijken. Remco: ‘Regio’s of gemeenten die het overwegen, zouden om te beginnen het adviesrapport kunnen lezen van de commissie-Brenninkmeijer over burgerfora in het klimaatbeleid. Maak gebruik van de randvoorwaarden die zij in hun rapport noemen, en die grotendeels overeenkomen met de randvoorwaarden die wij bij G1000 ook hanteren.’ Als je het goed aanpakt, is het burgerberaad een krachtig instrument om tot goede besluitvorming te komen, benadrukt Remco. ‘Het is fantastisch om te zien hoeveel energie, creativiteit en daadkracht er loskomt, als je zonder beleidskaders en vaste structuren met inwoners, ambtenaren en werkgevers om de tafel gaat zitten. Uiteindelijk zien we overal dat mensen een grote betrokkenheid hebben bij het klimaat en dat die wordt aangewakkerd wanneer ze deelnemen aan een burgerberaad. De Global Assembly vormt daar een mooi voorbeeld van; burgerberaden over de energietransitie op lokaal en regionaal niveau net zo zeer.’ 

Meer informatie

Stichting G1000.nu
Global Assembly

Meer over het verschil tussen burgerberaad, burgerforum en burgerpanel vind je bij de uitleg van de werkvormen.

Contactpersoon

Remco van der Stoep remco@g1000.nu